Manastir Jovanja jedna je od svetinja valjevskog kraja. Nalazi se nedaleko od grada Valjeva, u klisuri reke Jablanice, na njenoj desnoj obali. Reka Jablanica izvire podno planine Jablanik; spajajući se sa Obnicom čini Kolubaru.
Kolubarskom slivu pripada veliki broj reka u valjevskom kraju, uključujući reke Maljena, koje možete obići ukoliko boravite na Divčibarama, reke sa planine Povlen i druge u ovoj regiji. Prelepi prirodni ambijent valjevskog kraja lokacija je i mnogih manastira.
Nekoliko manastira u neposrednoj okolini grada Valjeva izuzetno su značajne svetinje Srpske pravoslavne crkve i obavezna destinacija za mnoge verne putnike, kao i sve turiste koji žele da se upoznaju sa njihovim istorijatom, izgledom i tradicijom.
Neki od ovih manastira izuzetno su značajna zdanja i nalaze se na listi spomenika kulture od izuzetnog i velikog značaja. Među njima je i manastir Jovanja, sa crkvom posvećenom Rođenju Svetog Jovana.
Ovaj manastir je samo nekoliko kilometara udaljen od Valjeva i nalazi se u kategoriji spomenika kulture od velikog značaja, iz potpuno relevantnih razloga. Pripada opštini Valjevo i pretpostavlja se da je podignut u drugoj polovini XVI veka.
Manastir Jovanja pripada Eparhiji valjevskoj Srpske pravoslavne crkve, lociran je u ataru sela Jovanja, na samom putu ka Poćuti i Bajinoj Bašti, a od Valjeva je udaljen 7 km. Ukoliko obilazite Valjevo i valjevski kraj, toplo preporučujemo odlazak do ovog starog manastira.
Ne postoje konkretni podaci o tome kada je manastir tačno podignut. Na zvaničnom sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Valjeva navodi se druga polovina XVI veka, mada se može naići i na pretpostavke da je manastir možda osnovan u XV veku.
Nema, međutim, relevantnih izvora koji bi mogli potvrditi ovu hipotezu. Ono što jeste poznato, to je da je u Jovanji u XVIII bila otvorena bogoslovska škola. Rad bogoslovije u Jovanji prekinule su turske vlasti.
Prekid je bio nasilan, budući da su Turci spalili manastir 1788. godine, što nikako nije izolovan slučaj kada je reč o tretiranju srpskih svetinja kroz istoriju otomanske prevlasti na Balkanu. U ranom XIX veku Jovanja postaje mirska crkva.
Izgled i arhitektura manastira
Manastirska crkva u Jovanji posvećena je, kao što smo već naveli, Rođenju Svetog Jovana. Kada je reč o arhitekturi, reč je o jednobrojnoj građevini pojednostavljenog raškog stila. Kube nose lukovi na severnoj i južnoj strani, a na istočnoj i zapadnoj strani su polukružni svodovi.
Crkva je relativno malih dimenzija i njena osnova je podeljena pilastrima, na tri traveja. Kupola crkve je karakterističnog oblika. Reč je o cilindričnom tamburu podignutom iznad centralnog traveja. Apsida oltara je polukružnog oblika, zasvođena je, a tu su i niše namenjene đakonikonu i proskomidiji.
Kako bi sam izgled i karakteristike crkve približili čitaocima i zainteresovanim posetiocima, ukratko ćemo objasniti nekoliko važnih pojmova koji se tiču arhitekture crkve. Za početak, raški stil obuhvata građevina podignute od sedamdesetih godina XII veka do kasnog XIII veka.
Kao krajnji primeri ovog razdoblja uzimaju se Đurđevi Stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, podignuta oko 1170. i crkva Svetog Ahilija u Arilju, zadužbina kralja Dragutina, podignuta oko 1296. godine. Postoje i primeri iz kasnijih epoha građeni u raškom stilu, premda on više nije dominantan.
Karakteristike raškog stila čine jednobrodna zasvođena građevina sa kubetom, na čijoj se zapadnoj strani najčešće nalazi priprata, a sa južne i severne pevnički transepti (poprečni brod) i parkalisi (manja crkva, u prevodu sa grčkog – ’pored crkve’).
Crkve raškog stila spolja su obično ukrašene po romaničkom uzoru, što svedoči o vezama sa primorskim graditeljima, majstorima sa Jadrana. Ono što takođe karakteriše raški stil jeste izuzetno freskoslikarstvo koje se nekada naziva i zlatnim dobom.
Kada je reč o živopisu u manastiru Jovanja, on takođe očarava izuzetnim primerima freskoslikarstva. Sačuvani delovi freskopisa prikazuju scene Velikih praznika, kao i nekoliko stojećih figura. Na zapadnom zidu nekada se nalazio prikaz Strašnog suda.
Na severnom zidu nalazi se monumentalna kompozicija sa Hristovim raspećem. Na istočnom luku, ispod kubeta, prikazane su Blagovesti, dok se na južnom zidu nalazi veoma značajna predstava Isusovog krštenja.
Stari živopis koji je datiran u XVII vek obnavljen je više puta. Kao što možemo primetiti, crkva u manastiru Jovanja oslanja se na dugu tradiciju srpskog srednjevekovnog sakralnog graditeljstva i crkevene umetnosti.
Pored osnovne crkve, tu su i dve priprate koje su dozidane u kasnijem periodu. Tu je priprata koja je podignuta 1706. godine, a njeni ktitori su bili braća Vitanovići, Jevta i Jovan. Kao zaslužni ktitori u Jovanji, braća Vitanovići su sahranjeni u porti na južnoj strani u odnosu na hram.
Neobičan put igumana manastira Jovanja
Sadašnji iguman manastira Jovanja je arhimandrit Mihailo (Biković), inače stariji brat poznatog glumca Miloša Bikovića. U detinjstvu nije ni slutio da će jednoga dana postati monah. Mihailo je rođen 1972, u vreme kada Crkva nije bila na dobrom glasu, premda je vladalo materijalno blagostanje.
Živeo je sa roditeljima u Sarajevu i nije bio vaspitavan u posebno religioznom duhu. Njegov deda, majčin otac, bio je, međutim, pevač u crkvenom horu, a u njihovom domu su se verski praznici obeležeavali na tradicionalan način.
Mali Mihailo nije za velike verske praznike dolazio kod babe i dede, pošto slobodnih dana nije bilo, a obeležavali su se Dan oslobođenja Bosne i Dan SFRj, te je Mihailova porodica tada mogla da putuje. Mihailov drugi deda, očev otac, okrenuo se Crkvi po upokojenju supruge.
Kako je sam arhimandrit kasnije izjavio u jednom intrevuju, njegov deda je puno govorio o Crkvi, dok njega samog to nije mnogo interesovalo. Međutim, u nekim prilikama ostajao bi sam sa dedom, koji je, pomalo nagluv, glasno puštao crkvenu muziku na svom gramofonu.
Kao dečak, Mihailo je prolazio kroz emocionalne traume rastajanja svojih roditelja. U Beograd su se doselili 1986. godine, a nedugo potom rodio se i Mihailov brat Miloš. Roditelji su se ponovo razveli, ali su ipak ostali u prijateljskim odnosima.
Dugo je današnji iguman manastira Jovanja tražio svoj mir, sve do jednog sudbonsosnog dana u Trstu. Umesto gledanja u izloge, Mihailo se zagledao u crkvu na kraju jedne ulice i to srpsku crkvu. Ulazak u crkvu i prisustvo službi učinili su u njemu neobašnjivu promenu, trenutak istinske radosti.
Kasnije je u Beogradu počeo da odlazi u Sabornu crkvu, a 1993. upisuje Bogoslovski fakultet. Zamonašio se po blagoslovu oca Tadeja iz Vitovnice, premda je roditeljski blagoslov na početku dobio samo od oca. Međutim, kasnije je i njegova majka uvidela da je monaštvo njegov jedini put.
Potpuno duhovno ispunjenje pronašao je u manastiru Jovanja, čiji je danas iguman. U Jovanju je došao 2007. godine. Cvrkut ptica, žuborenje vode i lep ribnjak nekoliko je sasvim jednostavnih, a tako dragocenih stvari, koje Jovanju čine bogougodnim mestom.
Otac Mihailo sa radošću govori kako je deci naročito zanimljivo da posmatraju ribe u ribnjaku. Ribnjak je i izvor sveže hrane za sam manastir i za njegove goste.
Kako stići do manastira Jovanja?
Do manastira Jovanja najjednostavnije je doći iz pravca Valjeva. Ukoliko idete kolima, put traje tek desetak minuta od centra Valjeva. Potrebno je da kroz Dušanovu ulicu pređete na državni put 170, te uz Biračaninovu pratite tok Kolubare i Jablanice.
Nešto detaljniji prikaz rute ostavili su putnici iz Beograda. Iz Beograda se zaputite Ibarskom magistralom ka Valjevu. Na oko 70 km puta videćete skretanje za Valjevo, odakle 20 km put ravno vodi u sam grad. Putokazi su jasno obeleženi i jednostavni za praćenje.
Nakon što ste izašli iz Valjeva, vozite narednih 7 km do označenog skretanja za sam manastir. Putokaz pokazuje skretanje levo i vodi na uzbrdni put. Nakon 200 m naići ćete na parking stajalište samog manastira.
Manastiri u okolini Valjeva
Manastir Jovanja, naravno, nije jedina svetinja valjevskog kraja. U ovoj regiji nalaze se i brojni drugi manastiri sa svojim interesantnim istorijatima, predanjima i svetim predmetima, a možete ih obići ukoliko obilazite ovaj deo Srbije.
Pomenućemo neke od najvažnijih manastira u ovom kraju, a preporučujemo da, ukoliko vas naročito zanima verski turizam, svakako obiđete bar neke od navedenih ili manastire koji nisu na ovom spisku.
Manastir Bogovađa – Manastir Bogovađa nalazi se u mestu istog imena, u okolini sela Mionice. Prema predanju, naziv potiče od takozvane ’Bogove vode’, lekovite vode koja može isceliti čoveka i izlečiti razna oboljenja, ponajviše probleme sa vidom.
Bogovađa je ženski manastir koji je tokom svoje istorije nekoliko puta bio rušen. Od 1982. nalazi se na listi spomenika kulture od izuzetnog značaja i predstavlja najdragoceniji spomenik na području Lajkovca.
Manastir Ćelije – Manastir Ćelije se nalazi u dolini reke Gradac i sasvim je skriven brdima u okolini. Takođe se nalazi dosta blizu Valjeva, na samo 7 km udaljenosti, u ataru Lelića. Ni za ovaj manastir nemamo pouzdano vreme nastanka, a vezuje se za kralja Dragutina.
Manastir Lelić – Manastir Lelić je jedan od novijih manastira Srpske pravoslavne crkve i zadužbina je vladike Nikolaja Velimirovića. U manastiru su pohranjene mošti ovog svetitelja, prenete iz Amerike, gde se vladika upokojio.
Manastir Lelić se nalazi u neposrednoj blizini grada Valjeva, pokraj reke Gradac. U okviru manastirskog kompleksa nalazi se i muzej koji je posvećen vladiki Nikolaju. Otvoren je 1991. godine. Vladika Nikolaj jedna je od najinteresantnijih i najumnijih ljudi u istoriji SPC.
Manastir Pustinja – Manastir Pustinja se takođe nalazi u blizini Valjeva i danas je to ženski manastir. U davnini je bio muški. Nije pouzdano kada je tačno manastir nastao, osim što se zna da je podignut na temeljeima starijeg hrama.
Neke pretpostavke ga vezuju za kralja Dragutina, a o osnivanju manastira postoji i predanje o trojici braće od kojih je najmlađi podigao prelep manastir. Njegova ljubomorna starija braća poželela su mu, ne baš bratski, da mu manastir ostane pust – otud naziv Pustinja.
Manastir Dokmir – Manastir Dokmir se nalazi u opštini Ub i od grada Valjeva je udaljen 20 km. Crkva u manastiru posvećena je Vavedenju Presvete Bogorodice. Pretpostavlja se da je manastir podignut u XIV veku, mada preciznih podataka nema.
Valjevska Gračanica – Crkva Svetog Arhangela Mihaila u Tubraviću poznata je i kao Valjevska Gračanica. Procenjuje se da je podignuta u XV veku. Gračanica se kao manastir pominje u turskim defterima sa kraja XVI veka, mada ostaci na posedu svedoče o ranijem nastanku.
Pisani podatak o crkvi u Valjevskoj Gračanici ostavio je Joakim Vujić. On je, naime, naveo da se od 1818. tu nalazi jedna nova crkva, koja je posvećena Svetom Arhangelu Mihailu. Crkva jeipotopljena 2016. zbog formiranja jezera Rovni, a nova je izgrađena iznad akumulacije.
Ribnica – Manastir Ribnica pripada opštini Mionica i nalazi se u Paštriću. Uz staru školu koja se tu nalazi predstavlja spomenik kulture od velikog značaja. Crkva je posvećena Svetim Apostolima Petru i Pavlu. Najstariji pomen crkve potiče iz XVII veka.
Današnja crkva građena je početkom XX veka po projektu čuvenog arhitekte Svetozara Ivačkovića, jednog od izuzetnih predstavnika neo-vizantijske gradnje na našim prostorima. Sadašnji iguman manastira Ribnica je otac Arsenije (Jovanović).
