Manastir Ćelije jedna je od svetinja valjevskog kraja, danas poznata po jednoj od najvećih ličnosti Srpske pravoslavne crkve, dr Justinu Popoviću, Svetom Avi Justinu, novojavljenom Hristovom svetitelju Justinu Ćelijskom (1894-1979).
Ovaj manastir valjevskog kraja opisuju kao duhovnu prestonicu srpskog naroda. Nalazi se na 7 km od Valjeva i smešten je iznad živopisne reke Gradac. Naniže od glavnog puta, do samog manastira vode stepenice – njih preko 900.
Do manastira se lako može stići iz centra Valjeva, od spomenika Stevanu Filipoviću. Nakon obilaženja spomenika, nailazi se na putokaz ka samom manastiru. Ukoliko dolazite iz Beograda, do Ćelija treba preći oko 100 km, iz Novog Sada nešto preko 130, a iz Užica oko 80.
Istorijat manastira Ćelije kod Valjeva
Pretpostavlja se da je manastir Ćelije kod Valjeva izgrađen u XIII veku, za vreme vladavine kralja Dragutina, premda podaci za precizno datiranje podizanja hrama izostaju, te se ne može sa sigurnošću tvrditi kada je osnovan.
O gradnji ovog manastira postoje dva predanja. Prema prvom od njih, za podizanje manastira zaslužan je sam kralj Dragutin, koji je manastir morao podići između 1276. i 1282. godine. Drugo predanje, međutim, kazuje da je manastir podignut kasnije.
Prema drugom tumačenju, Ćelije su podignute u vreme despota Stefana Lazarevića, odnosno na prelazu iz XIV u XV vek. Ovo predanje ne daje nikakva obaveštenja o tome koje mogao biti originalni ktitor manastira.
Manastir Ćelije je stradao tokom doba otomanske prevlasti. Paša Bušatlija je spalio Ćelije, budući da su monasi tada muškog manastira postojano pružali otpor turskim zulumćarima. Ni drugi manastiri u ovom kraju nisu ostali pošteđeni.
Bez obzira na nedaće, Ćelije su ubrzo obnovljene (kraj XVIII veka). Međutim, manastir je pretrpeo još jedno spaljivanje od strane turskih vlasti, budući da je u vreme prvog srpskog ustanka služio kao privremena bolnica za ranjene ustanike.
Turci su zbog toga 1810. ponovo spalili manastir, ali je on samo godinu dana nakon stradavanja ponovo obnovljen. Prilikom ove obnove manasturskoj crkvi su dozidani kube i priprata.
Dalji razvoj manastira je dosta zanimljiv. Tokom vladavine kneza Miloša Obrenovića, u Ćelijama je osnovana škola. Ova osnovna škola bila je jedna od prvih u tadašnjoj Srbiji i samim tim izuzetno značajna.
Manastir Ćelije je 1837. godine prebačen u status parohijske crkve, u kom je ostao dobar niz godina, do 1928. Ova godina bila je značajna za organizacione promene Ćelija, budući da je Sveti arhijerejski sinod te godine doneo odluku da Ćelije postanu manastir.
Ćelije kod Valjeva klasifikovane su kao Spomenik kulture od velikog značaja i kao takve su u statusu zaštite Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu.
Od 1946. godine, manastir Ćelije kod Valjeva su ženski manastir. Od tog vremena, manastirski posed je dobio nove konake, trpezariju i kapelu Svetog Jovana Zlatoustog. Manastir od 1970. godine ima izdavačku delatnost, po kojoj je dosta poznat.
Monahinje manastira Ćelije pokazale su izuzetnu požrtvovanost tokom burnuh ratova koje su 90tih godina prošlog veka narušili mir u ovim krajevima, pomažući svima onima koji su za to imali potrebe.
Jedan od najznačajnijih stanovnika manastira Ćelije bio je Sveti Ava Justin, koji je ovde i sahranjen. Po njegovoj želji, grob ovog svetitelja nema nikakvih posebnih ukrasa. Tu su samo veliki jednostavni kameni krst i cveće.
U Valjevu postoji i Duhovna biblioteka Otac Justin, koja je direktno povezana sa manastirom Ćelije.
Osim Justina Ćelijskog, u manastiru Ćelije sahranjen je podgorski knez Ilija Birčanin, stradao u dahijskoj seči knezova zajedno sa Aleksom Nenadovićem, valjevskim knezom.
Od 1967. godine, za nadzor nad manastirom brine igumanija Glikerija (Janjić). Manastir je poznat i po svojim velikim svetinjama. U njemu su pohranjene mošti Svetog Justina Ćelijskog i mošti Svetog Nektarija Eginskog.
Arhitektura i izgled manastira
Crkva u manastiru Ćelije posvećena je Svetim Arhangelima. U čast devet angelskih činova kube na crkvi ima devet strana. Ikonostas koji je u ovaj manastir originalno postavljen u XVII veku uništen je 1810. godine.
Majstor ovog prvog ikonostasa bio je vojvoda Prvog srpskog ustanka, Petar Nikolajević Moler. On je ikonostas izradio u periodu između 1798. i 1800. godine, ali je samo deset godina kasnije ikonostas stradao.
Novi ikonostas izradio je umetnik Jeremija Mihailović iz Bajevca 1816. godine. Danas su sačuvani samo delovi njegovog ikonostasa.
Najstarija ikona u manastiru prikazuje Sabor Svetih Arhangela i delo je već pomenutog vojvode Molera.
Od Mihailovićevih ikona sačuvane su prestone ikone Hrista Spasitelja i Presvete Bogorodice.
Svetitelji u manastiru Ćelije
Jedna od najzanimljivijih činjenica vezanih za manastir Ćelije jeste to da je ovde živeo dr Justin Popović, Justin Ćelijski, koji je od 1948. do 1979. bio i duhovnik u ovom manastiru.
Sveti Ava Justin rodio se na Blagovesti 1894, a umro na isti praznik 1979. u Ćelijama.
Njegovo svetovno ime nadahnuto je ovim velikim praznikom – Blagoje. Bio je profesor Teološkog fakulteta u Beogradu, arhimandrit, duhovnik i isposnik. Zapamćen je kao „svetionik Duha koji kao sunce svetli u tami…“, kako navode na zvaničnoj internet prezentaciji manastira Ćelije.
Testament koji je Sveti Ava Justin ostavio naslednicima predviđao je da prihod od objavljivanja njegovih dela treba priližiti u fonr Sveti Jovan Zlatousti, te da se novac iskoristi za podizanje hrama Svetom Savi u okviru manastirskog kompleksa.
Za manastir Ćelije vezuje se još jedna velika ličnost Srpske pravoslavne crkve i duhovnog života srpskog naroda. Sveti Nikolaj, vladika Nikolaj Velimirović. On je takođe boravio u ovom manastiru, a prvo obrazovanje stekao je upravo u školi pri Ćelijama.
Čuda u manastiru Ćelije
Iskustva brojnih posetilaca manastira Ćelije svedoče o mnogim čudima vezanim za Svetog Justina Ćelijskog i njegove čudotvorne mošti. Još za života je ovaj bogougodni čovek imao neprocenjivi dar od Gospoda uz pomoć kog je mnogima pomogao.
Navodi se tako da je 1952. godine u Ćelijama boravilo 40 monahinja, te da je jedne večeri mati mesila hleb, a jedino što je imala bila je jedna posuda brašna. Ava Justin je poručio da se mole Gospodu, a sledećeg dana u pekari su ih sačekala dva sanduka brašna.
Zabeležen je i slučaj iz naredne godine, kada je jedna žena iz Valjeva za koju se verovalo da je zaposednuta, budući da je dvanaest godina bila bbolesna, ozdravila nakon što se ispovedala i išla na pričest kod ave Justina.
Takođe se zna i za jedan slučaj iz 1959. godine, kada je jedna mlada žena prohodala nakon što je tri godine bila nepokretna, zahvaljujući molitvama koje joj je čitao otac Justin. MNoga čudesna isceljenja desila su se za Justinovog života, kao i nad njegovim moštima.
Zabeležen je slučaj jedne Grkinje koja nije mogla da ima dece, a koja je kasnije zatrudnela zahvaljujući vodi u koju je stavila malo zemlje sa Justinovog groba. Čudesno je prohodao i Nenad iz Valjeva, nakon čitanja molitve na grobu Svetog Justina. Bilo je to 1996. godine.
Zanimljiva su i iskustva posetilaca manastira koji nisu u Ćelijama molili za ozdravljenje i isceljenje, ali im je bila potrebna neka trentuna pomoć. Reporter jednog portala je u svom članku posvedočio kako je na putu od manastira doživeo čudo.
Pošto se kretao kroz šumu, po klizavom terenu, pomislio je kako bi bilo dobro da ima neki zgodan štap. I gle, štap se čudesno stvorio kraj puta. Nastavljajući, poželeo je još jedan; ubrzo ga je i našao. Zahvalio se Gospodu i nastavio svoj put.
Saborno krštenje u manastiru Ćelije
Priču o manastiru Ćelije kod Valjeva valja završiti pomenom sabornog krštenja, koje se od 1996. godine sprovodi sve do današnjih dana. Ovaj običaj uveden je po uzoru na Isusovo krštenje na Jordanu.
Prilikom ovog čina krštavaju se stotine ljudi uzrasta od sedam meseci starosti do 77 godina. Krštenju prisustvuju i u njemu učestvuje veći broj sveštenika i duhovnika.
Manastir Ćelije Kolubarske
Pored Ćelija kod Valjeva, postoji još jedan manastir istog naziva, ne tako daleko od ovog istog grada. Reč je o Ćelijama Kolubarskim, koje se nalaze na nešto više od 30 km od Valjeva.
Manastir se nalazi 3 km udaljen od Lajkovca i 2 km od mesta na kom se reka Ljig uliva u Kolubaru.
Sama crkva je podignuta pod Vrače brdom i brdom Čovke, mestima poznatim po dešavanjima u Prvom svetskom ratu i Kolubarskoj bici.
Pokraj samoga manastira, kroz lep krajolik teče potok Kamenica. Ćelije se nalaze u mestu Lelić i upisane su na listu spomenika kulture od velikog značaja.
Pored manastira Lelić, Pustinja, Ćelija kod Valjeva i drugih u okolini, jedna su od svetinja koje možete obići ukoliko posećujete ili boravite u ovom kraju.
Istorijat i zanimljivosti
U knjizi „Šumadijska Kolubara“ iz 1949. o manastiru Ćelije navode se sledeći podaci. To je stari manastir kraj potoka Kamenice, piše u knjizi, posvećen Svetom Đorđu. Po manastiru je naselje na tom mestu dobilo naziv.
Prema predanju, manastir Ćelije je bio uništen dva puta, a potom obnavljan. U doba uzavrelih otpora turskoj upravi, u vreme Karađorđa, zvona i drugi crkveni predmeti pohranjeni su u manastir Bogovađa. Prema svedočenju, teška zvona moralo je vući dvanaest pari volova.
Savremena crkva podignuta je na osnovama starog hrama. Prilikom gradnje, ispod jedne kamene ploče otkriven je skelet nekog čoveka. Predanje manastira navodi da je ovde sahranjen sin despota Đurđa Brankovića, slepi Grgur.
Za Grgura se ipak zna da je umro u Hilandaru, gde se i zamonašio. O tačnom vremenu nastanka prvobitnog manastira, međutim, nema konkretnih podataka.
Pretpostavlja se da je ktitor ovog manastira bio neimenovani srpski velikaš, koji je rešio da izgradi svetilište posvećeno Svetom Georgiju, vođen svetogorskim idejama.
Budući da je za sveca odabrao baš velikomučenika Georgija, pretpostavlja se da je ktitor morao biti iz redova vojničkog plemstva.
U prilog ovoj hipotezi govori i činjenica da se manastir nalazio u srednjevekovnoj župi pod nazivom Pepeljevac, na skrovitoj lokaciji, a na području koje je tada predstavljalo pogranične oblasti u odnosu na susednu Ugarsku.
Grob ovoga neimenovanog osnivača najverovatnije se nalazio u zapadnom traveju crkve. Uništen je prilikom izgradnje spomen-crkve, kosturnice srpskih i austrougarskih vojnika koji su izginuli tokom Kolubarske bitke 1914. godine.
U manastiru Ćelije otkriven je još jedan grob. Sahrana ove nepoznate ličnosti datirana je vreme prelaza iz XV i XVI vek, a samo mesto (centralni deo naosa) nije bilo uobičajeno za srednjevekovni svet. Pretpostavlja se da je mesto odraz novih promišljanja o crkvenom životu.
Sam grob zapravo su činile daske postavljene preko pokojnika, muške osobe starije od 60 godina, i pravougani nadgrobnik. Na njemu nije bilo nikakvih oznaka ili slova. Uz pokojnika je pronađeno devet dugmadi od srebra.
Ne postoje sigurni podaci o identitetu ovog pokojnika. Pretpostavlja se da bi se moglo raditi o Novaku, sinu Miloša, odnosnu knezu kolubarske nahije pod čijom se nadležnošću nalazio jedan deo sela Ćelije. Turci su u to doba već uveliko vladali ovim krajem i oslanjali se na lokalne knezove.
Govoreći o turskoj upravi, treba naglasiti da turski zapisi sa početka XVI veka pominju samo selo Ćelije, ali ne govore o manastiru. Zanimljivo je da su Ćelije bile prikrivene u popisu iz 1741. To su učinili stanovnici obližnjeg sela Petke.
Pretpostavlja se da je manastir Ćelije bio aktivan do pred kraj XVII veka, premda ne sasvim kontinuirano. Manastir je nakon toga bio zapušten.
Prema predanju, Turci su potpuno uništili manastir u vreme Karađorđa, pucajući topovima sa obližnjih brda. Međutim, verovatnije je da se uništavanje manastira veže za Kočinu krajinu.
Na posedu Ćelija je 1924. podignuta pomenuta spomen-crkva u koju je pohranjeno sedam hiljada srpskih i austrougarskih vojnika.
U novije doba, početkom dvehiljaditih, obavljena su ispitivanja u vezi rekonstruisanja kripte i crkve, neophodnom zbog izuzetno štetnog delovanja podzemnih voda i vlage.
Uvedeni su sistem za drenažu, hidroizolacija i obavljene su popravke.